حوزه علمیه کاشانکاشان در بین سال‌های ۲۳ـ۲۴ق پس از قم به وسیله لشکریان اسلام فتح گردید [۱]
قمی، حسن بن محمد، تاریخ قم، ص۷۸.
و از قرن اول هجری کانون تشیع در ایران محسوب شد. چنان‌که پس از شهادت امام سجاد (علیه‌السّلام) مردم کاشان پیرو فرزند ارشد او امام محمدباقر (علیه‌السّلام) گشتند و امام فرزند خود علی بن محمدباقر (علیه‌السّلام) را برای رهبری مردم به کاشان فرستاد، لیکن آن حضرت به دست مخالفان به شهادت رسید. [۲]
نراقی، حسن، تاریخ اجتماعی کاشان، ص۴۶.
در اغلب موارد تاریخی با حضور ائمه (علیهم‌السلام) یا فرزندان و یا اصحاب ایشان در شهرهای مختلف اسلام و بالاخص شیعه رو به گسترش می گذارد. یکی از این شهرها کاشان می‌باشد که با حضور اصحاب ائمه شاهد پیدایش حوزه علمیه در این شهر می‌باشیم. از قرن هشتم با به قدرت رسیدن سلطان محمد خدابنده حوزه کاشان رو به رشد نهاده و تا قرن پانزدهم هجری قمری این رشد و رونق ادامه پیدا کرده است. ۱ - دوره تاسیس و علمای دورهبا توجه به تاریخ تشیع در کاشان دوره نخست حوزه علمیه کاشان به عصر امامت می‌رسد. در این دوره جمعی از اصحاب امامان شیعه در کاشان زیسته و علوم اسلامی را در آن سامان رواج داده‌اند. ۱. ابوالحسن علی بن محمد کاشانی (متوفی ۲۲۰ق) از اصحاب امام جواد و [[امام هادی (علیه‌السّلام)] [۴]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۱۰.
[۵]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة ج۵، ص۶۸.
[۶]
یاقوت حموی، ابوعبدالله، معجم البلدان، ص۱۳.
[۷]
قزوینی، زکریا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، قزوینی، ص۲۸۹.
و یا یکی از آنهاست. وی صاحب کتاب «جامع الصغیر فی الفقه» است.۲. «ابوالحسن علی بن سعید کاشانی» ۳. «ابوالحسن علی بن عبدالله کاشانی» [۹]
نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۱۹۰.
۴. «علی بن زید بن ابوالحسن نحوی کاشانی» [۱۰]
خوانساری، سیدمحمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۴۶۴.
۱.۱ - علمای قرن پنجمدر قرن پنجم چهار شخصیت فرزانه دیگر ظهور می‌کنند که عبارتند از: ۱. احمد بن علی هروی کاشانی [۱۱]
خوانساری، سیدمحمدباقر، روضات الجنات، ج۱، ص۲۱۴.
۲. عبدالرحمن بن حسن ضریر مفسر ۳. محمد بن ابراهیم بن نبال ابوجعفر کاشانی [۱۴]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، النابس، ج۲، ص۱۴۸.
۴. محمد بن اسماعیل ابوالبرکات حسینی راوندی [۱۵]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، النابس، ج۲، ص۱۵۳.
۵. عبدالصابر بن محمد طوسی [۱۶]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، النابس، ج۲، ص۱۰۳.
۱.۲ - پیشرفت و افولرونق تشیع در قرن چهارم توسط بویهیان، باعث می‌شود که حوزه علمیه کاشان نیز به موازات رشد جمعیت شیعه، مراحل کمال را طی کند و این روند را در قرن ششم به سی دانشمند فرزانه رساند. [۱۷]
رک: سلمانی‌آرانی، حبیب‌الله، سیمای کاشان، ص۱۱۱ـ۱۱۵.
که از مهم‌ترین آنها علامه فقیه و مفسر و محدث بزرگ «قطب راوندی» است.انحطاط این دوره در قرن هفتم با حمله سپاه مغول در دو نوبت بین سال‌های ۶۲۱ و ۶۳۹ قمری اتفاق می‌افتد. [۱۸]
جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای جوینی، ج۲، ص۱۶۹.
در این دوره دانشمندان کاشان به چند نفر محدود می‌شوند. حوزه علمیه صفویه، مجدیه، شرفیه، عزیزیه و خواجه معین الدین از مدارس این دوره است که در قرن ششم بنا نهاده شده‌اند. [۱۹]
سلطان‌زاده، حسین، تاریخ مدارس ایران، ص۱۴۰ـ۱۴۱.
۲ - دوره شکوفاییاین دوره از قرن هشتم با حکم‌فرمایی سلطان محمد خدابنده (۷۰۳ـ۷۱۶ق) و پسرش آغاز می‌شود. شمار عالمان دینی به هشت نفر افزایش می‌یابد و در قرن نهم به یازده نفر می‌رسد. و با استقرار صفویان حوزه علمیه کاشان نیز چون دیگر حوزه‌های علمیه شیعه رو به رشد نهاده و در قرن دهم تا دوازدهم ده‌ها عالم شیعی پا به عرصه وجود می‌نهند. از ویژگی‌های این دوره شکوفایی فلسفه، کلام و ریاضیات و دیگر علوم متداول است. حال آنکه در دوره نخست بیشتر به حدیث و علوم نقلی توجه می‌شد. هرچند در قرن دوازدهم سپاه افغان کاشان را تحت نفوذ خود در می‌آورند لیکن در اندک مدتی از بین رفته و حوزه به روند خود ادامه می‌دهد. از این پس حوزه کاشان در علم فقه پیشرفت شایسته‌ای نموده و فقهای بزرگ و مجتهدان وارسته‌ای را پرورش می‌دهد که «ملااحمد نراقی» (۱۱۸۵ـ۱۲۴۵ق)، و برادرش «ملامهدی بن ملامحمد نراقی» (۱۲۰۹ـ۱۲۶۸ق) از آن جمله‌اند ۲.۱ - تالیفات دورهبرخی از تالیفات این عصر به قرار زیر می‌باشند: «لوامع الاحکام» در علم فقه نوشته ملامحمدمهدی نراقی «معتمد الشیعة» در علم فقه نوشته ملامحمدمهدی نراقی «تجرید الاصول» در علم اصول فقه نوشته ملامحمدمهدی نراقی «لمعات العرشیة» در علم فلسفه و حکمت نوشته ملامحمدمهدی نراقی «جامع السعادات» در علم اخلاق نوشته ملامحمدمهدی نراقی «المستند» در علم فقه نوشته ملااحمد نراقی «معراج السعادة» در علم اخلاق نوشته ملااحمد نراقی «مشارق الاحکام» در علم فقه نوشته ملا محمد بن ملااحمد نراقی، (۱۲۱۵ـ۱۲۹۷ق) «شرح لمعه» در علم فقه نوشته میرزا نصیرالدین بن ملااحمد نراقی (۱۲۱۹ـ۱۲۷۳ق) «شرح بر خطبه غدیریه» در علم کلام نوشته میرزا جلال‌الدین علی نراقی (۱۲۴۱ـ۱۲۸۸ق) «هدایة الاصول» در علم اصول فقه نوشته میرزا محمدعلی بن محمدنصیر نراقی «شرح بر قواعد علامه» در علم فقه نوشته میرزا فخرالدین بن ملااحمد نراقی (متولد ۱۳۲۵ق) «آمال المجتهدین فی شرح تبصرة المتعلمین» در علم فقه نوشته مجدالدین علی نراقی (۱۳۹۱ق) بدین ترتیب از قرن دوازدهم علم فقه از جمله علوم رایج و مهم‌ترین دانش محسوب می‌گردد که فقها با تدریس و تالیف به گسترش فروعات آن همت می‌گمارند. ۲.۲ - علمای متاخراز جمله عالمان متاخر این حوزه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: ـ آیت‌الله ملاحبیب‌الله شریف کاشانی (۱۲۶۱/۱۲۶۲ـ۱۳۴۰ق) ـ آیت‌الله ملاعبدالرسول مدنی (۱۲۸۰ـ۱۳۶۶ق) ـ آیت‌الله میر سیدعلی یثربی کاشانی (۱۳۱۱ـ۱۳۷۹ق) ـ آیت‌الله شیخ علی نجفی (۱۳۰۰ـ۱۳۶۵. ش) ـ آیت‌الله غروی کاشانی (۱۳۱۳ـ۱۳۹۸ق) ـ آیت‌الله امامی کاشانی ـ آیت‌الله راستی کاشانی [۲۰]
رک: سلمانی‌آرانی، حبیب‌الله، سیمای کاشان، ص۱۶۸ـ۱۸۶.
ـ آیت‌الله صبوری ـ آیت‌الله سیدمحمدباقر مصطفوی ـ آیت‌الله سیدمهدی یثربی ۲.۳ - مدارس دوره«حوزه علمیه مصطفویه»، «میانچال» و «امام خمینی» از مدارس دایر این حوزه است. با توجه به این نکته که سابقه حوزه علمیه کاشان به عصر امامت می‌رسد، باید آن را یکی از حوزه‌های موفق شیعه خواند که در اثر حوادث روزگار از بین نرفته و تا قرن پانزدهم هجری قمری به حیات فرهنگی خود ادامه داده است. ۳ - پانویس
۴ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حوزه علمیه کاشان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۹/۱۵. |